Από τις πρώτες κιόλας κουβέντες με έναν γονιό αντιλαμβάνεται κανείς πως αυτό που ταλαιπωρεί την ελληνική οικογένεια είναι η έλλειψη ορίων.
Φαίνεται σαν μην είναι καθόλου σαφές πότε και ποιος χρειάζεται να κάνει κάτι, πόσο μπορεί να διαρκέσει, πότε θα επαναληφθεί και άλλες ποσοτικές και ποιοτικές αποφάσεις. Έτσι πολύ νωρίς οι γονείς αναλαμβάνουν όλες τις υποχρεώσεις και καταλήγουν είτε να εκλιπαρούν, είτε να απαιτούν την συνεργασία των παιδιών, τις περισσότερες φορές χωρίς αποτέλεσμα. Αμέτρητοι καυγάδες θα είχαν αποφευχθεί αν ο καθένας ήξερε τις υποχρεώσεις του και είχε αναλάβει την ευθύνη να τις ολοκληρώσει έγκαιρα και με τον καλύτερο τρόπο που μπορεί.
Η λέξη «όριο – όρια» μοιάζει απειλητική στα αυτιά του μέσου Έλληνα και τούτο γιατί ποτέ δεν την έμαθε στην ισορροπία της μέσα από τον τρόπο που μεγάλωνε τουλάχιστον τα μεταπολεμικά χρόνια. Η αλήθεια είναι πως στη γενικότερη διαπαιδαγώγηση του είχε να αντιμετωπίσει ή τον αυταρχισμό ή τον επιτρεπτισμό και την υπερπροστασία. Κανένα από τα προηγούμενα μοντέλα δεν μπορούν να εμπνεύσουν τα όρια. Το ένα τα επιβάλει με φόβο και θυμό και το άλλο σύγχυση και αποποίηση ευθυνών. Δεν πρέπει να μας διαφύγει επίσης και ένας άλλος τρόπος διαπαιδαγώγησης ευρέως διαδεδομένο ακόμη και σήμερα, που είναι το μοντέλο της χειραγώγησης. Είναι εκείνος ο κρυφά και φανερά χειριστικός τρόπος που λέει «κάνε αυτό για να έχεις εκείνο» ή ακόμη χειρότερα «μην κάνεις αυτό γιατί θα πάθω ή θα πάθεις εκείνο». Η πολύ διαδεδομένη χειριστική συμπεριφορά των γονιών όχι μόνο δεν εμπνέει τα όρια άλλα καταπατά ύπουλα και βάναυσα ακόμη και τα απλά ανθρώπινα δικαιώματα.
Είναι εκείνο που εισήγαγε η Ελληνίδα μεταπολεμική μάνα που σήμερα είναι η Ελληνίδα γιαγιά η οποία μέσα στη λαίλαπα της Ελλάδας της κρίσης, μεγαλώνει και τα παιδιά του σήμερα, με τους ίδιους απαράλαχτους τρόπους του 50 και του 60.
Δεν ξέρουμε οι Έλληνες τα όρια. Δεν τα μάθαμε ποτέ. Δεν μας τα έμαθε ούτε η οικογένεια, ούτε η εκπαίδευση, ούτε η κοινωνία. Κατά καιρούς γίνεται κάποια προσπάθεια, τις περισσότερες φορές αυταρχική, φοβιστική και ενοχική και όλες τις φορές, καταλήγει ξεχασμένη, ανεφάρμοστη και η επιστροφή στο χαοτικό σύστημα ξαναπαίρνει πανηγυρικά τη θέση της στην καθημερινότητά μας.
Αν θέλουμε να αλλάξουμε θα χρειαστεί να επανατοποθετηθούμε ως προς την έννοια των ορίων. Θα χρειαστεί να ξαναμάθουμε πως τα όρια είναι ταυτόσημα με τη ζωή. Η ζωή έχει όρια. Η φύση έχει όρια. Τα πάντα έχουν αρχή και τέλος άρα όρια.
Αν κατάφερνε ο μέσος γονιός να αντιληφθεί τις Φυσικές και τις Λογικές Συνέπειες και δεν παράπαιε με τις μεθόδους της Αμοιβής και της Τιμωρίας στο μεγάλωμα των παιδιών, τα όρια θα είχαν μπει από μόνα τους. Φυσικές συνέπειες είναι ότι έχει να κάνει με σώμα π.χ. όταν δεν τρώω πεινάω, όταν δεν φοράω ζεστά ρούχα κρυώνω κλπ. Λογικές συνέπειες είναι ότι έχει να κάνει με τους κανόνες που διέπουν τη φύση και την κοινωνία πχ. η νύχτα έπεται της μέρας, ή το λεωφορείο σταματά στη στάση ενώ το ταξί όπου θέλουμε.
Εκπαιδευόμενο ένα παιδί να αντιλαμβάνεται τις φυσικές και λογικές συνέπειες αναπτύσσει όλο και περισσότερο τον κριτικό εκείνο νου που χρειάζεται για να μπορεί να αποφασίζει και να ενεργεί μέσα στις συνθήκες που καλείται να ζήσει. Δεν χρειάζεται κάποιος να του επιβάλλει κάτι ή να το οριοθετήσει στις συνήθειές του γιατί μόνο του θα αντιληφθεί έγκαιρα τι είναι συμφέρον για το ίδιο. Αρκεί κάποιος σαν μέντορας και προπονητής να του θυμίζει πως εκείνο είναι υπεύθυνο για τις συνθήκες που διαμορφώνει στην καθημερινότητά του. Να του μάθει πως δεν ευθύνεται ο γονιός που υπάρχουν πράγματα που δεν είναι διαπραγματεύσιμα όπως πχ. το σχολείο. Αυτό διέπεται από την Κοινωνία και άρα είναι μια Λογική Συνέπεια. Δεν γίνεται να μην πάει. Αν πάει διαβασμένο ή αδιάβαστο όμως αφορά το ίδιο γιατί η συνέπεια είναι δική του. Έτσι τα όρια τοποθετούνται από μόνα τους. Κανείς δεν τα επιβάλλει σε κανέναν άρα και κανείς δεν τα καταλύει. Υπάρχουν από μόνα τους, διέποντας μια ποιοτική καθημερινότητα.
Γιατί αυτό το τόσο απλό πράγμα δεν γίνεται αυτόματα; Γιατί οι γονείς έχουν άγνοια και καλούνται αργά η γρήγορα να οριοθετήσουν αυτό που χρειάζεται ή δεν χρειάζεται να γίνεται. Γιατί έτσι κάνουν οι πολλοί. Γιατί και εκείνοι έτσι μεγάλωσαν. Έχοντας οι ίδιοι δυσκολία με τα όρια, θέλουν άλλοτε να ικανοποιούν τις ανάγκες του παιδιού λειτουργώντας ενοχικά (επιτρεπτικοί) και άλλοτε να γίνεται το δικό τους, (αυταρχικοί).
Τα όρια για να εφαρμοστούν χρειάζονται: Λίγα λόγια, επικοινωνία με τα μάτια, κανονικό τόνο φωνής, ευγένεια, επαφή με το σώμα, να είναι κάποιος απολύτως συγκεκριμένος, να είναι συνεπής, τα λόγια του να ταυτίζονται με τα έργα του και να γνωρίζει πως τα παιδιά κάνουν την έρευνά τους για το πόσο εννοεί ο γονιός αυτό που λέει, απλά κάνοντας αυτό που τους απαγορεύει! Τα όρια χρειάζονται ένα καθαρό μήνυμα ώστε ο άλλος να αντιληφθεί το πότε θες και το πώς το θες να γίνει κάτι π.χ. «κάνε κάτι γι’ αυτή την αταξία, αλλά βάλε τα παιχνίδια μέσα στο κουτί». Να δίνει τουλάχιστον δύο επιλογές και να παραμένει σταθερά σ’ αυτές.
Ακόμη οι επιλογές χρειάζεται να δίνονται με εκπαιδευτικό τόνο ώστε το παιδί από μόνο του να καταλάβει πως εκείνο έχει την ευθύνη των πράξεών του. Εκείνος που θέλει να βάλει όρια χρειάζεται να είναι και να δείχνει σταθερός και πως έχει τον έλεγχο και όχι ανήσυχος, ή αγχωμένος ή θυμωμένος ή ένοχος. Χρειάζεται να μιλά θετικά π.χ. «είναι καλύτερα να καθίσεις τώρα αντί μην πηδάς». «Καλύτερα να κρατήσεις το ποτήρι με τα δύο σου χέρια αντί πρόσεξε μη χύσεις το γάλα».
Και κυρίως χρειάζεται να έχει κατανοήσει και ο ίδιος πως μόνο τα όρια οδηγούν στην ελευθερία. Ελευθερία δεν υπάρχει αν δεν υπάρχουν όρια. Όσο οξύμωρο και αν φαίνεται είναι μια βαθιά και σοφή αλήθεια που όσο πιο γρήγορα την αντιληφθεί τόσο γρηγορότερα θα νοιώσει την χαρά που του δίνει η ευθύνη της αυτοδιάθεσής του.
Ας θυμόμαστε πάντως πως είναι μια απαραίτητη συνθήκη για το υγιές μεγάλωμα του παιδιού. Μόνον έτσι το παιδί μαθαίνει να ξεχωρίζει τον εαυτό του από τους άλλους.
Οδηγείται στην υγιή συνύπαρξη, δημιουργεί μια συνθήκη ψυχικής υγείας, γίνεται υγιές μέλος της κοινωνίας. Αυτό δεν θέλει κάθε γονιός;
Ερατώ Χατζημιχαλάκη – Οικογενειακή Σύμβουλος
www.allazo.gr
